Cukrzyca jest chorobą społeczną – chorobowość przekracza 1% i stale rośnie, zwiększając się we wszystkich grupach wiekowych, a najbardziej u osób w średnim wieku (45-64 lat). Ze względu na specyfikę pracy lekarza rodzinnego piszemy tutaj tylko o cukrzycy typu 2, który jest najczęściej występującym na świecie typem cukrzycy.
przyczyny
Wyróżnia się dwie przyczyny cukrzycy typu 2: jedna to zaburzenie wydzielania i/lub działania insuliny (uwarunkowane genetycznie), druga to otyłość, będąca przyczyną insulinooporności. Tak więc w powstawaniu cukrzycy typu 2 biorą udział dwa czynniki: genetyczny, na który nie mamy wpływu, oraz środowiskowy – tzw. modyfikowalny, czyli otyłość, która wynika w dużej mierze z trybu życia danej osoby.
rozwój cukrzycy typu 2
Cukrzyca jest chorobą postępującą, jej rozwój przebiega stopniowo. Na początku mamy do czynienia z otyłością oraz genetycznie uwarunkowanym zaburzeniem produkcji i/lub wydzielania insuliny. Oznacza to, że insulina jest produkowana przez trzustkę, ale jej wydzielanie nie przebiega tak, jak u osoby zdrowej – wydzielana jest z opóźnieniem i dłużej niż powinna. Na tym etapie glikemie mierzone we krwi utrzymują się jeszcze w normie.
Z kolei drugi czynnik powodujący cukrzycę – otyłość – jest przyczyną insulinooporności; trzustka, aby utrzymać stężenie glukozy we krwi w normie, musi produkować coraz więcej i więcej insuliny. Po kilku–kilkunastu latach takiego stanu komórki ß trzustki ulegają wyczerpaniu i zmniejszają ilość produkowanej insuliny. Jest to okres, kiedy glikemie we krwi ulegają zwiększeniu – moment rozpoznania cukrzycy typu 2.
prewencja
Zapobieganie rozwojowi cukrzycy typu 2 to dbanie o utrzymanie odpowiedniej masy ciała przez właściwą dietę i regularną aktywność fizyczną. Regularny wysiłek fizyczny zmniejsza insulinooporność. Przeprowadzone badania wykazują, że odpowiednia dieta i ruch są o wiele skuteczniejsze w zapobieganiu rozwoju cukrzycy typu 2 niż jakiekolwiek leki.
objawy
Objawy cukrzycy typu 2 rozwijają się stopniowo. Należą do nich: nadmierne pragnienie, oddawanie dużej ilości moczu, ogólne osłabienie i infekcje układu moczowo-płciowego. Gdy glikemie są już duże, może nastąpić samoistne zmniejszenie masy ciała. Jest to wynikiem braku insuliny, co powoduje, że glukoza nie jest wprowadzana do komórek organizmu i nie jest wykorzystywana jako materiał energetyczny. Należy pamiętać, że początkowo, gdy glikemie nie są jeszcze bardzo duże, objawów cukrzycy zwykle się nie stwierdza. Dlatego należy okresowo oznaczać stężenie glukozy na czczo lub wykonywać test tolerancji glukozy, zwłaszcza jeśli u chorego występują: otyłość, nadciśnienie tętnicze i choroby serca, a w rodzinie notowano przypadki cukrzycy.
dieta
Dieta stosowana w cukrzycy typu 2 ma na celu zmniejszenie masy ciała. Liczba spożywanych kalorii przez osobę, u której diagnozuje się cukrzycę, jest zwykle bardzo duża – nawet 3500 kcal/d. Ważne jest, by dokładnie ustalić liczbę spożywanych kalorii; można to zrobić razem z dietetyczką lub samemu, korzystając z tabel kalorycznych.
Zobacz: Kalkulator dietetyczny
Uświadomienie sobie, ile naprawdę zjadamy kalorii, jest niezwykle ważne – osoby otyłe zwykle twierdzą, że nie jedzą nic albo jedzą bardzo mało. Następnie należy stopniowo redukować liczbę spożywanych kalorii o około 500 kcal co kilka miesięcy. Zmniejszając liczbę kalorii dostarczanych z pożywieniem, odchudzamy się. Typowa dieta redukcyjna, czyli taka, która prowadzi do zmniejszenia masy ciała, to 1000–1200 kcal/d. Satysfakcjonująca szybkość chudnięcia to około 2,5 kg miesięcznie. Osoba, która mówi: „przestrzegam diety cukrzycowej”, a nadal jest otyła i nie zmniejsza swojej masy ciała, niestety się myli – diety nie przestrzega, bo nie chudnie, albo jej dieta zawiera za dużo kalorii jak na jej metabolizm. Warto więc co jakiś czas policzyć kontrolnie liczbę spożywanych dziennie kalorii. Oczywiście każda dieta, która ma na celu redukcję masy ciała, powinna być wsparta regularną aktywnością fizyczną.
Dieta osoby chorującej na cukrzycę typu 2 leczonej lekami doustnymi powinna obejmować 5 posiłków: trzy główne i dwie przekąski (II śniadanie oraz podwieczorek). Często pacjenci twierdzą, że to za duża liczba posiłków, uniemożliwiająca zmniejszenie masy ciała. To nieprawda – w pojęciu dietetyki za posiłek uważa się również zjedzenia jabłka czy jogurtu. Często nie zdajemy sobie sprawy z liczby tzw. pustych kalorii, które spożywamy, a nie wliczamy ich do kaloryczności posiłków: słodkie napoje gazowane, soki, owoce, cukier używany do słodzenia napojów, kawa zbożowa z mlekiem. Często również nie bierze się pod uwagę zjadanych drobnych ciasteczek, precla, drożdżówki, chipsów.
Osoba chorująca na cukrzycę typu 2 leczona 4 wstrzyknięciami insuliny ludzkiej lub 2 wstrzyknięciami mieszanek insulinowych ludzkich powinna spożywać 5–6 posiłków. Ten szósty posiłek, czyli druga kolacja, nie jest obowiązkowy, jeśli przed pójściem spać glikemia wynosi >130 mg/dl i w godzinach nocnych nie występują niedocukrzenia. Jeżeli chory na cukrzycę typu 2 jest leczony szybko działającymi analogami insuliny, należy spożywać tyle posiłków, ile stosuje się wstrzyknięć, czyli zwykle 3, a czasem 4 lub 5. Jeżeli terapię prowadzi się z użyciem 2 wstrzyknięć mieszanek analogowych, wystarczą 3 posiłki. Zawsze jednak należy dostosować posiłki do glikemii – jeśli u chorego występują niedocukrzenia, konieczne może być spożywanie drobnych przekąsek w celu zapobiegania hipoglikemii.
leczenie
Leczenie cukrzycy typu 2 na początku choroby zależy od glikemii stwierdzanych podczas rozpoznania cukrzycy. Jeżeli wynoszą one <300 mg/dl (16,7 mmol/l), to należy zacząć od modyfikacji stylu życia (odpowiedniej diety, regularnej aktywności fizycznej) i podania leku przeciwcukrzycowego, zwykle metforminy, jeżeli nie ma przeciwwskazań. Jeżeli glikemia przekracza podane powyżej wartości, należy włączyć do leczenia insulinę podawaną podskórnie lub dożylnie. Po osiągnięciu prawidłowych glikemii można rozważyć (w przypadku wydolnej wątroby, nerek i braku innych przeciwwskazań) odstawienie insuliny i zastąpienie jej doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi.
W leczeniu cukrzycy typu 2 ogromne znaczenie ma zaangażowanie pacjenta w terapię – żaden lek nie jest tak skuteczny, jak dieta i regularna aktywność fizyczna. Metformina to lek zmniejszający insulinooporność. Jeżeli mimo leczenia glikemie nadal się zwiększają, należy intensyfikować terapię poprzez dołączanie kolejnych leków doustnych lub podawanych podskórnie. Nieskuteczność takiego leczenia oznacza całkowity brak wydzielania insuliny przez trzustkę – kolejny etap leczenia to terapia insuliną. U osób młodych stosuje się co najmniej 4 wstrzyknięcia insuliny na dobę, u starszych 2–3 wstrzyknięcia.
Cukrzyca prowadzi do rozwoju przewlekłych powikłań – na świecie co kilka sekund z powodu cukrzycy amputuje się stopę, cukrzyca jest najczęstszą przyczyną ślepoty, najczęściej dializowani są chorzy z powodu niewydolności nerek na tle cukrzycowym.
Aktywność fizyczna jest bardzo wskazana, ale powinna być dostosowana do możliwości danej osoby. Zaleca się regularny wysiłek fizyczny. Dowiedziono, że prowadzi on do zmniejszenia isnulinooporności. Najlepszy jest szybki marsz – tzw. do zadyszki, najlepiej 30 minut codziennie lub przynajmniej 3 razy w tygodniu
badania okresowe
Każdy chory na cukrzycę typu 2 powinien pozostawać pod opieką lekarza i kontrolować glikemie za pomocą glukometru. Do zalecanych badań okresowych należy oznaczenie odsetka hemoglobiny glikowanej (HbA1c) – wskaźnika wyrównania cukrzycy; zaleca się wykonywanie takiego oznaczenia raz w roku. Lekarz powinien również zalecić oznaczenie wydalania albumin w moczu (patrz: Nefropatia cukrzycowa). Chory powinien pamiętać o corocznym badaniu okulistycznym dna oka w kierunku retinopatii cukrzycowej, a także codziennie oglądać stopy i dbać o ich higienę.
dr n. med. Barbara Katra
Klinika Chorób Metabolicznych Collegium Medicum UJ, Kraków
źródło: http://cukrzyca.mp.pl/
więcej: http://cukrzyca.mp.pl/